Publireportage Insentials: Darmen als vergeten orgaan

• Spijsvertering en opname

De darmmicrobiota ondersteunt de vertering van complexe koolhydraten en vezels, en zet deze om in korte-keten vetzuren (SCFA’s) zoals acetaat, propionaat en butyraat. Deze metabolieten dienen als energiebron voor de darmcellen, versterken de darmbarrière, reguleren de pH en beïnvloeden metabole processen, zoals glucosehuishouding en energieverdeling. Bovendien draagt het microbioom bij aan de synthese van vitamines (zoals vitamine K en folaat) en de beschikbaarheid van mineralen.

• Immuunsysteem

Een aanzienlijk deel van het immuunsysteem, grotendeels in het darmgeassocieerde lymfoïde weefsel (GALT), bevindt zich in de darm. Dit weefsel speelt een sleutelrol bij de ontwikkeling van tolerantie versus immuniteit, onder meer via productie van IgA en regulatie van immuuncelactiviteit. De microbioom‑GALT‑interactie is essentieel bij het handhaven van mucosale immuniteit en het voorkomen van ontstekingen.

• Communicatie met de hersenen

De darm en de hersenen communiceren via de zogenaamde darm‑hersen‑as, waarbij signalen verlopen via neurale (zoals de nervus vagus), hormonale en immuunroutes. De darmmicrobiota beïnvloedt de productie en beschikbaarheid van neurotransmitters zoals serotonine, dopamine en GABA. Deze verbinding speelt een rol bij de regulatie van stemming, gedrag, stressrespons en cognitieve functies.

Gastro-intestinale klachten zoals een opgeblazen gevoel, wisselende stoelgang en vermoeidheid worden vaak in verband gebracht met een disbalans in de darmflora of functionele stoornissen zoals het prikkelbare darmsyndroom. Toch kan er meer aan de hand zijn. Deze klachten kunnen ook wijzen op een verstoorde darmbarrière.

De darmwand bestaat uit eenlagig epitheel dat via zogenaamde tight junctions een selectieve barrière vormt: voedingsstoffen worden doorgelaten, terwijl bacteriën en toxines worden tegengehouden. Het eiwit zonuline fungeert hierbij als belangrijke regulator. Wanneer zonuline-activiteit toeneemt, raken de verbindingen tussen epitheelcellen verstoord en neemt de doorlaatbaarheid van de darm toe. Dit fenomeen, bekend als leaky gut, laat ongewenste stoffen in de circulatie terechtkomen.

Wanneer bacteriële fragmenten zoals lipopolysacchariden (LPS), afkomstig uit de celwand van gramnegatieve bacteriën, de bloedbaan bereiken, herkent het immuunsysteem deze als gevaarlijk. Via onder meer de TLR4-receptor worden ontstekingsroutes geactiveerd, met de aanmaak van cytokinen zoals IL-6 en TNF-α tot gevolg. Dit leidt niet tot een acute infectie, maar tot een chronische, laaggradige ontstekingsreactie die sluimerend aanwezig blijft en allerlei processen in het lichaam beïnvloedt.

Steeds meer onderzoek wijst erop dat deze “stille ontsteking” een rol speelt bij uiteenlopende aandoeningen. Zo wordt bij obesitas en diabetes duidelijk dat LPS-gemedieerde ontsteking insulineresistentie in de hand kan werken. Ook bij auto-immuunziekten zoals coeliakie of reumatoïde artritis blijkt een verstoorde darmbarrière de immuunreactie verder te kunnen aanwakkeren. Zelfs neurologische klachten zoals depressie of chronische vermoeidheid worden in verband gebracht met verhoogde darmpermeabiliteit.

Het idee dat de darmen zo’n brede waaier aan klachten beïnvloeden, maakt dit thema bijzonder relevant, ook voor de apotheek.

De samenstelling en functie van de darmmicrobiota worden voortdurend beïnvloed door externe factoren. Deze invloeden kunnen zowel gunstig als schadelijk zijn en bepalen in belangrijke mate de balans tussen gezondheid en ziekte. Voor apothekers is het belangrijk te weten dat niet alleen voeding en leefstijl, maar ook medicatie een doorslaggevende rol kan spelen.

• Voeding
  Voeding is een van de krachtigste factoren die de darmgezondheid beïnvloeden. Een vezelrijk dieet stimuleert de groei van bacteriën die korte-keten vetzuren (SCFA’s) produceren, zoals butyraat. Deze metabolieten zijn essentieel voor de energievoorziening van colonocyten en dragen bij aan een sterke darmbarrière. Daartegenover staat het westerse voedingspatroon, rijk aan vetten, suikers en ultrabewerkte producten. Dit kan leiden tot een afname van microbiële diversiteit en een toename van pro-inflammatoire bacteriën. Ook specifieke voedingscomponenten, zoals gluten en emulgatoren, worden onderzocht vanwege hun mogelijke impact op darmpermeabiliteit en immuunactivatie.

• Medicatie
  Wat vaak over het hoofd wordt gezien, is dat veelgebruikte geneesmiddelen de darmbarrière extra kunnen belasten. Antibiotica kunnen langdurige verschuivingen in de microbiële samenstelling veroorzaken en zo de weerstand tegen pathogenen verlagen. Protonpompremmers (PPI’s) veranderen de zuurtegraad in de maag, waardoor bacteriën gemakkelijker de darm bereiken en ongewenste bacteriële kolonisatie kan toenemen. NSAID’s veroorzaken mucosale schade en verhogen de permeabiliteit van de darmwand. Chemotherapie tast het epitheel rechtstreeks aan en kan leiden tot ernstige barrièreschade.

  Voor apothekers zijn dit bijzonder herkenbare situaties: patiënten die jaar na jaar PPI’s of NSAID’s gebruiken, of herhaaldelijk een antibioticakuur volgen, zijn misschien niet alleen vatbaar voor maag-darmklachten, maar lopen ook een groter risico op stille ontstekingsprocessen die hun algemene gezondheid beïnvloeden.

• Leefstijl
  Naast voeding en medicatie spelen ook leefstijlfactoren een cruciale rol. Chronische stress beïnvloedt de darm-hersen-as, kan de slijmproductie en motiliteit verstoren en staat in verband met verhoogde permeabiliteit. Ook slaaptekort en verstoorde circadiane ritmes hebben een negatieve invloed op microbiële diversiteit en metabole regulatie. Daartegenover blijkt regelmatige lichaamsbeweging een uitgesproken gunstig effect te hebben: ze verhoogt de microbiële diversiteit en stimuleert de productie van SCFA’s.

3 niveaus van ondersteuning 

• Darmwand
  Een gezonde darmwand vormt de basis. Bij belasting door o.a. antibiotica, NSAID’s of stress kan de structuur van de mucosa verstoord raken.

  → Mogelijke ondersteuning: glutamine, zink en vitamine D dragen bij aan herstel en bescherming van de barrière.

• Darmflora
  Na antibiotica of een vezelarm voedingspatroon kan de microbiële diversiteit sterk verminderen. Dit beïnvloedt niet alleen de spijsvertering, maar ook het immuunsysteem.

  → Mogelijke ondersteuning: probiotica (levende bacteriestammen), fermenten en prebiotische vezels.

• Spijsvertering
  Een goede vertering voorkomt dat voeding onvolledig afgebroken in de darm terechtkomt, wat klachten zoals gassen en opgeblazen gevoel kan versterken.

  → Mogelijke ondersteuning: spijsverteringsenzymen en bitterstoffen.

• Appleton, J. (2018). The Gut-Brain Axis: Influence of Microbiota on Mood and Mental Health. PubMed, 17(4), 28–32. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31043907
• Burmeister, M. A., Smith, T. E., Fincher, T. K., & Weldon, A. J. (2023). Evidence for proton-pump inhibitor (PPI)-associated dysbiosis in metabolically unhealthy obesity. Frontiers in Endocrinology, 14. https://doi.org/10.3389/fendo.2023.1205490
• D’Angelo, M., Brandolini, L., Catanesi, M., Castelli, V., Giorgio, C., Alfonsetti, M., Tomassetti, M., Zippoli, M., Benedetti, E., Cesta, M. C., Colagioia, S., Cocchiaro, P., Cimini, A., & Allegretti, M. (2023). Differential Effects of Nonsteroidal Anti-Inflammatory Drugs in an In Vitro Model of Human Leaky Gut. Cells, 12(5), 728. https://doi.org/10.3390/cells12050728
• De Punder, K., & Pruimboom, L. (2015). Stress Induces Endotoxemia and Low-Grade Inflammation by Increasing Barrier Permeability. Frontiers in Immunology, 6. https://doi.org/10.3389/fimmu.2015.00223

• Fasano, A. (2020). All disease begins in the (leaky) gut: role of zonulin-mediated gut permeability in the pathogenesis of some chronic inflammatory diseases. F1000Research, 9, 69. https://doi.org/10.12688/f1000research.20510.1

• Margolis, K. G., Cryan, J. F., & Mayer, E. A. (2021). The Microbiota-Gut-Brain Axis: From Motility to Mood. Gastroenterology, 160(5), 1486–1501. https://doi.org/10.1053/j.gastro.2020.10.066
• O’Hara, A. M., & Shanahan, F. (2006). The gut flora as a forgotten organ. EMBO Reports, 7(7), 688–693. https://doi.org/10.1038/sj.embor.7400731
• Ramirez, J., Guarner, F., Fernandez, L. B., Maruy, A., Sdepanian, V. L., & Cohen, H. (2020). Antibiotics as Major Disruptors of Gut Microbiota. Frontiers in Cellular And Infection Microbiology, 10. https://doi.org/10.3389/fcimb.2020.572912
• Seo, D., & Holtzman, D. M. (2019). Gut Microbiota: From the Forgotten Organ to a Potential Key Player in the Pathology of Alzheimer’s Disease. The Journals Of Gerontology Series A, 75(7), 1232–1241. https://doi.org/10.1093/gerona/glz262
• Vighi, G., Marcucci, F., Sensi, L., Di Cara, G., & Frati, F. (2008). Allergy and the gastrointestinal system. Clinical & Experimental Immunology, 153(Supplement_1), 3–6. https://doi.org/10.1111/j.1365-2249.2008.03713.x
• Wiertsema, S. P., Van Bergenhenegouwen, J., Garssen, J., & Knippels, L. M. J. (2021). The Interplay between the Gut Microbiome and the Immune System in the Context of Infectious Diseases throughout Life and the Role of Nutrition in Optimizing Treatment Strategies. Nutrients, 13(3), 886. https://doi.org/10.3390/nu13030886