De weg naar vaccinaties in de apotheek
Welke rollen neemt de apotheker op in vaccinatie?
Het is een enorme taak voor de zorgverleners om een voldoende hoog percentage van de doelgroep of van de bevolking te vaccineren ter bescherming tegen een welbepaalde infectie. Dan zijn alle handen welkom. Ook in ons land laat de vaccinatiegraad van de doelgroep nog te wensen over en dienen extra inspanningen gedaan te worden.
Reeds vele jaren nemen apothekers wereldwijd een rol op binnen de vaccinatie in de kwaliteitsvolle stockering en distributie van vaccins. Omwille van de laagdrempeligheid werd en wordt door de apothekers daarnaast in vaccinatie zeer sterk ingezet op sensibilisatie. Dit heeft zeker bijgedragen in de vaccinatiegraad. De laatste decennia wint ook de vaccinatie in de apotheek veld en momenteel wordt in 38 landen vaccinatie toegediend in de apotheek: hiervan gebeurt het in 28 landen wereldwijd en in 11 landen in Europa door de apotheker zelf. Een essentiële voorwaarde is natuurlijk overal dat de apotheker hiertoe moet opgeleid én bijgeschoold zijn. Vaak begint het met vaccinatie tegen griep en tegen covid-19, in een aantal landen wordt nadien de rol van de apotheker in vaccinatie uitgebreid door vaccinatie tegen pneumokokkeninfectie en andere infecties.
In een aantal landen wordt het toegediende vaccin ook voorgeschreven door de apotheker. Tenslotte is de apotheker ook verantwoordelijk voor de registratie van het toegediende vaccin. Dit is essentieel om als volwaardige vaccinator naast andere vaccinatoren de verantwoordelijkheid te kunnen opnemen.
Murray et al. concluderen in 2021 in een meta-analyse dat de impact van de apotheker op de vaccinatiegraad toeneemt wanneer de apotheker de verschillende rollen actief opneemt. Dit moet natuurlijk door wetgeving en duidelijke protocollen worden ondersteund. In dat geval kan de impact van de apotheker op de vaccinatiegraad veelbelovend zijn.
Referentie: Murray et al. International Journal of Clinical Pharmacy (2021) 43:1163–1172. https://doi.org/10.1007/s11096-021-01250-1
Waarom wordt de optimale vaccinatiegraad niet behaald?
Daarvoor zijn meerdere redenen: nog steeds verklaren respondenten in onderzoek dat ze te weinig op de hoogte zijn van de noodzaak om gevaccineerd te worden. Men beseft niet dat men tot de doelgroep behoort.
Er is de vrees voor bijwerkingen en de vrees dat vaccins andere aandoeningen zouden veroorzaken zoals bijv. autisme. Men twijfelt aan de efficiëntie. Er zijn cultuur- of religie gebonden factoren die niet toelaten gevaccineerd te worden. Ook de taal en moeilijke communicatie kan een drempel vormen. En tenslotte hebben sommigen gewoon angst voor een prik.
Waarom kiezen moeilijk bereikbare burgers voor vaccinatie in de apotheek?
Dit was het onderwerp van vele onderzoeken. Steeds weer komen de onderzoekers tot het besluit dat 'het gemak' waarmee de vaccinatie in de apotheek verloopt doorslaggevend is. 'It's easier in pharmacy' noteren Claire Anderson en Tracey Thornley als meest representatieve antwoord van een onderzoek waarin ze tot de vaststelling komen dat in de UK patiënten liever betalen voor een vaccin in de apotheek dan er een gratis te krijgen toegediend bij een arts. Dat onderzoek werd uitgevoerd in 2014 en intussen is de terugbetaling van griepvaccins in de apotheek in de UK ook door de NHS verzekerd. Dezelfde conclusie, nl het 'convenient' zijn van de vaccinatie in de apotheek, komt terug in het onderzoek van Poulose et al. (2015) en van Stämpfli (2020). We zien dit ook in Frankrijk waar bij het eerste pilootproject in 2018 als voornaamste voordeel van de vaccinatie in de apotheek 'facilité d'acces à la vaccination' wordt genoemd door én de gebruikers, én de apothekers én de huisartsen.
Terecht wordt in andere studies opgemerkt dat dit énkel goed kan werken wanneer een vaccinatieservice in de apotheek wordt aangeboden als aanvulling op de vaccinatie door huisartsen en verpleegkundigen (Kirkdale et al. 2017).
Referenties: Anderson C et al. ‘It’s easier in pharmacy’: why some patients prefer to pay for flu jabs rather than use the National Health Service. BMC Health Service Research 2014,14:35 http://www.biomedcentral.com/1472-6963/14/35 - Poulose S, Cherryjan E et al. Pharmacist-administered influenza vaccine in a community pharmacy: a patient experience survey. CPJ/RPC 2015 (48)2:62-67 - Stämpfli, D. et al. Community pharmacist-administered seasonal influenza vaccination: a national customer survey. J of Pharm Policy and Pract 13, 57 (2020). https://doi.org/10.1186/s40545-020-00259-7 - Le moniteur des pharmacies/Cahier 1/ n° 3240/29/9/2018 - Kirkdale C.L. et al. Implementation of flu vaccination in community pharmacies.: understanding the barriers and enablers. Annales Pharmaceutiques Françaises 2017 75,19-6 https://doi.org/10.1016/j.pharma.2016.08.006
Huidige situatie in België en hoe heeft KOVAG daartoe bijgedragen?
Ook in België werd een belangrijke stap gezet in een betere toegankelijkheid van vaccinatie door vaccinatie in de apotheek. Momenteel heeft de Belgische apotheker de bevoegdheid om in de apotheek 1) het vaccin tegen covid-19 voor te schrijven en toe te dienen. en 2) het vaccin tegen griep voor te schrijven en toe te dienen. Daarnaast blijven natuurlijk de rollen in beheer en stockmanagement van de vaccins en sensibilisering behouden.
De weg naar vaccinatie in de apotheek was moeilijk. Reden was dat het veel tijd en overleg gevraagd heeft om de juiste plaats toe te kennen aan de verschillende types vaccinatoren in het vaccinatielandschap.
KOVAG heeft hierin een belangrijke rol gespeeld. Al van bij de eerste campagnes tegen griepvaccinatie in VAN was KOVAG trekker van vaccinatie in Vlaanderen. In 2015 werd om de impact van de apotheker in sensibilisatie voor vaccinatie door KOVAG aan VAN voorgesteld een campagne te voeren waarbij alles op alles werd gezet om echt maximaal te sensibiliseren in de apotheek voor vaccinatie tegen griep. In heel Vlaanderen werkten de apothekers hieraan intensief mee door allerlei materiaal (vaccinreservatiekaartjes, betaalmatjes, een pin gedragen door de medewerkers in de apotheek ('ik ben gevaccineerd, jij ook?'), filmpjes, folders, individuele data + benchmark bezorgd door de tariferingsdiensten aan de apothekers, ... ). Voor het eerst werd ook een pop-up in de software gebruikt, voorlopig alleen nog bij KOVAG. Die sensibiliseringscampagne resulteerde in een stijging in het aantal afgeleverde griepvaccins met 8%. Een dergelijke campagne, werd later jaarlijks gevoerd, de pop-up kwam er in de meeste software-pakketten en de campagne werd opgeschaald van Vlaanderen naar heel België. Toch konden dergelijke stijgingsprecentages niet meer bereikt worden ondanks zeer veel inspanning van apothekers en ook alle andere actoren op het werkveld.
In 2018 werd door KOVAG voor VAN een pilootproject uitgewerkt waarin de apotheker zou vaccineren tegen griep. In de stuurgroep van dit project zaten experten vaccinatie, een vertegenwoordiging van de Vlaamse overheid, een vertegenwoordiging van een huisartsenvereniging, naast apothekers. Helemaal klaar voor uitrol werd toch besloten om het pilootproject niet te laten doorgaan omdat de wettelijke beperkingen dit niet toelieten.
In 2019 kwam de Koninklijke Academie voor Geneeskunde van België, samen met de Franstalige Academie, met een advies op vraag van Minister Jo Van Deurzen om de vaccinatiemachtiging te verbreden en de apothekers toe te laten tot het vaccineren in de apotheek. Dit advies werd herhaald tijdens de Covid-pandemie in 2021, dit keer niet voor vaccinatie tegen griep, maar wel voor vaccinatie tegen covid-19. Ook de Hoge Gezondheidsraad spreekt zich uit voor een verbreding van de vaccinatiemachtiging en griepvaccinatie door de apothekers.
Vanaf 2020 werd aan IPSA gevraagd om een opleiding voor de apotheker tot vaccinator uit te werken. De noodzaak onder de pandemie om voldoende vaccinatoren te voorzien, de adviezen van de hoogste gezondheidsorganen in het land, de wetenschappelijke literatuur die erop wees dat de vaccinatiegraad in landen waar de apotheker mee vaccineert in belangrijke mate stijgt hadden KOVAG er toe aangespoord ook dit op de agenda te plaatsen. En de uitgewerkte IPSA-opleiding werd door de apothekers massaal gevolgd. Dit was meteen een teken van bereidheid van het apothekerskorps.
Al deze gebeurtenissen samen hebben er toe geleid dat vandaag vaccinatie in de apotheek mogelijk is. Alhoewel KOVAG onmiskenbaar aan dit dossier hard heeft gewerkt en getrokken, toch is het uiteindelijke resultaat een realisatie van alle betrokken partners samen.
