De weg naar vaccinaties in de apotheek
Welke rollen neemt de apotheker op in vaccinatie?
Het is een enorme taak voor de zorgverleners om een voldoende hoog percentage van de doelgroep of van de bevolking te vaccineren ter bescherming tegen een welbepaalde infectie. Alle extra handen zijn dan ook welkom. Ook in ons land laat de vaccinatiegraad van de doelgroep nog te wensen over en dienen extra inspanningen gedaan te worden.
Reeds vele jaren hebben apothekers wereldwijd een rol binnen de vaccinatie in de kwaliteitsvolle stockering en distributie van vaccins. Door de laagdrempeligheid van de apotheek zetten de apothekers zich ook sterk in voor sensibilisatie omtrent vaccinatie. Deze inzet draagt mee bij aan de vaccinatiegraad.
De laatste decennia blijft de rol van de apotheker rond vaccinatie groeien. In 15 Europese landen mag de apotheker in de apotheek vaccineren tegen covid-19 en/of griep. Negen van deze landen laten daarnaast de apotheker ook andere vaccins toedienen. Een algemene essentiële voorwaarde is natuurlijk dat de apotheker hiertoe moet opgeleid én bijgeschoold zijn. In een aantal landen wordt het toegediende vaccin ook voorgeschreven door de apotheker. Als de apotheker vaccineert, ligt de verantwoordelijkheid ook bij de apotheker om het toegediende vaccin correct te registreren. Dit is essentieel om als volwaardige vaccinator naast andere vaccinatoren de verantwoordelijkheid te kunnen opnemen.
Murray et al. concluderen in 2021 in een meta-analyse dat de impact van de apotheker op de vaccinatiegraad toeneemt wanneer de apotheker de verschillende rollen actief opneemt. Dit moet natuurlijk door wetgeving en duidelijke protocollen worden ondersteund. De impact van de apotheker op de vaccinatiegraad kan dus erg veelbelovend zijn.
Referentie: Murray et al. International Journal of Clinical Pharmacy (2021) 43:1163–1172. https://doi.org/10.1007/s11096-021-01250-1
Waarom wordt de optimale vaccinatiegraad niet behaald?
Meerdere redenen zijn hier de oorzaak: Onwetendheid wordt nog steeds aangehaald als reden. Men beseft niet dat men tot de doelgroep behoort en is te weinig op de hoogte van de noodzaak om gevaccineerd te worden. Er is vrees voor bijwerkingen en vrees dat vaccins andere aandoeningen zouden veroorzaken zoals bijv. autisme. Daarnaast hebben sommigen angst voor een prik. Er wordt getwijfeld aan de efficiëntie. Maar ook bepaalde cultuur- of religie gebonden factoren of de taal en moeilijke communicatie kunnen een drempel vormen.
Waarom kiezen moeilijk bereikbare burgers voor vaccinatie in de apotheek?
Dit was het onderwerp van vele onderzoeken. Steeds weer komen de onderzoekers tot het besluit dat 'het gemak' waarmee de vaccinatie in de apotheek verloopt doorslaggevend is. 'It's easier in the pharmacy' noteren Claire Anderson en Tracey Thornley als meest representatieve antwoord van een onderzoek waarin ze tot de vaststelling komen dat in de UK patiënten liever betalen voor een vaccin in de apotheek dan er een gratis te krijgen toegediend bij een arts. Dat onderzoek werd uitgevoerd in 2014 en intussen is de terugbetaling van griepvaccins in de apotheek in de UK ook door de NHS verzekerd. Dezelfde conclusie, namelijk het 'convenient' zijn van de vaccinatie in de apotheek, komt terug in het onderzoek van Poulose et al. (2015) en van Stämpfli (2020). We zien dit ook in Frankrijk waar bij het eerste pilootproject in 2018 als voornaamste voordeel van de vaccinatie in de apotheek 'facilité d'acces à la vaccination' wordt genoemd door de gebruikers, de apothekers en de huisartsen.
Terecht wordt in andere studies opgemerkt dat dit énkel goed kan werken wanneer een vaccinatieservice in de apotheek wordt aangeboden als aanvulling op de vaccinatie door huisartsen en verpleegkundigen (Kirkdale et al. 2017).
Referenties: Anderson C et al. ‘It’s easier in pharmacy’: why some patients prefer to pay for flu jabs rather than use the National Health Service. BMC Health Service Research 2014,14:35 http://www.biomedcentral.com/1472-6963/14/35 - Poulose S, Cherryjan E et al. Pharmacist-administered influenza vaccine in a community pharmacy: a patient experience survey. CPJ/RPC 2015 (48)2:62-67 - Stämpfli, D. et al. Community pharmacist-administered seasonal influenza vaccination: a national customer survey. J of Pharm Policy and Pract 13, 57 (2020). https://doi.org/10.1186/s40545-020-00259-7 - Le moniteur des pharmacies/Cahier 1/ n° 3240/29/9/2018 - Kirkdale C.L. et al. Implementation of flu vaccination in community pharmacies.: understanding the barriers and enablers. Annales Pharmaceutiques Françaises 2017 75,19-6 https://doi.org/10.1016/j.pharma.2016.08.006
Huidige situatie in België en hoe heeft KOVAG daartoe bijgedragen?
Ook in België werd een belangrijke stap gezet naar een betere toegankelijkheid van vaccinatie door vaccinatie in de apotheek. Momenteel heeft de Belgische apotheker de bevoegdheid om in de apotheek 1) het vaccin tegen covid-19 voor te schrijven en toe te dienen en 2) het vaccin tegen griep voor te schrijven en toe te dienen. Daarnaast blijven natuurlijk de rollen in beheer en stockmanagement van de vaccins en sensibilisering behouden.
De weg naar vaccinatie in de apotheek was moeilijk. De voornaamste reden was dat het veel tijd en overleg gevraagd heeft om de juiste plaats toe te kennen aan de verschillende types vaccinatoren in het vaccinatielandschap.
KOVAG was van bij de start een belangrijke trekker voor vaccinaties in Vlaanderen. In 2015 heeft KOVAG heeft aan VAN voorgesteld om een campagne te voeren in Vlaanderen waarbij er in de apotheek maximaal werd ingezet op sensibilisatie voor vaccinatie tegen de griep. In heel Vlaanderen werkten de apothekers hieraan intensief mee door gebruik te maken van vaccinreservatiekaartjes, filmpjes, folders, een informatieve pin die apothekers en hun medewerkers droegen, pop-ups die in de software verschenen (initieel enkel bij KOVAG), ... Deze sensibiliseringscampagne resulteerde in een stijging in het aantal afgeleverde griepvaccins met 8%. Een dergelijke campagne, werd later jaarlijks gevoerd, de pop-up kwam er in de meeste softwarepakketten en de campagne werd opgeschaald van Vlaanderen naar heel België. Toch konden dergelijke stijgingspercentages niet meer bereikt worden ondanks zeer veel inspanning van apothekers en ook alle andere actoren op het werkveld.
In 2018 heeft KOVAG een pilootproject voor VAN uitgewerkt waarin de apotheker zou vaccineren tegen griep. In de stuurgroep van dit project zaten naast apothekers, experten vaccinatie, een vertegenwoordiger van de Vlaamse overheid en een vertegenwoordiger van een huisartsenvereniging. Omwille van wettelijke beperkingen werd besloten om, net voor de start, het pilootproject niet te laten doorgaan.
In 2019 kwam de Koninklijke Academie voor Geneeskunde van België samen met de Franstalige Academie, met een advies op vraag van Minister Jo Van Deurzen om de vaccinatiemachtiging te verbreden en de apothekers toe te laten tot het vaccineren in de apotheek. Dit advies werd herhaald tijdens de Covid-pandemie in 2021, dit keer niet voor vaccinatie tegen griep, maar wel voor vaccinatie tegen covid-19. Ook de Hoge Gezondheidsraad spreekt zich uit voor een verbreding van de vaccinatiemachtiging en griepvaccinatie door de apothekers.
Vanaf 2020 werd aan IPSA gevraagd om een opleiding voor de apotheker tot vaccinator uit te werken. De noodzaak onder de pandemie om voldoende vaccinatoren te voorzien, de adviezen van de hoogste gezondheidsorganen in het land, de wetenschappelijke literatuur die erop wees dat de vaccinatiegraad in landen waar de apotheker mee vaccineert in belangrijke mate stijgt hadden KOVAG er toe aangespoord ook dit op de agenda te plaatsen. De uitgewerkte IPSA-opleiding werd door de apothekers massaal gevolgd. Dit was meteen een teken van bereidheid van het apothekerskorps.
Al deze gebeurtenissen samen hebben er toe geleid dat vandaag vaccinatie in de apotheek mogelijk is. KOVAG heeft onmiskenbaar hard aan dit dossier gewerkt en getrokken, toch is het uiteindelijke resultaat bereikt dankzij de samenwerking van alle betrokken partners.
